Źle dobrane i niewłaściwe prowadzone mogą jednak męczyć zbyt wysokimi wymaganiami, frustrować nieadekwatnymi oczekiwaniami, nudzić nieatrakcyjną formą. Jak je dobrze wybrać?
Mimo szerokiej oferty zajęć dodatkowych i rekreacyjnych dla dzieci oraz zaangażowania rodziców w zapewnienie swoim pociechom atrakcyjnych i wartościowych form aktywności, efekty mogą być odwrotne do zamierzonych. Zamiast stymulowania rozwoju pojawia się wyczerpanie, a naturalna ciekawość poznawcza dzieci i chęć odkrywania zmienia się w nudę i zniechęcenie.
Zajęcia dodatkowe w każdym wieku pełnią nieco inną rolę, ale zawsze są ważne, a ich dobór i przebieg muszą być zgodne z kilkoma zasadami, które są warunkiem ich efektywności. Dla dzieci w wieku przedszkolnym (3-6 rok życia) istotne są zajęcia ogólnorozwojowe, stymulujące wszechstronnie rozwój motoryczny i umysłowy. Dlatego maluch powinien uczestniczyć w wybranych zajęciach z różnych grup, czyli zajęciach ruchowych (np. rytmika, taniec, pływanie), artystycznych (np. plastycznych, muzycznych, teatralnych) i poznawczych (np. językowych, technicznych, komputerowych). Udział w nich rozwija ogólnie dziecko i pozwala odkryć jego uzdolnienia, predyspozycje, talenty. Dzięki temu można trafnie wybrać zajęcia dodatkowe dla dziecka w okresie szkolnym, rozwijające te indywidualne predyspozycje sportowe, artystyczne, lub techniczne.
Szczególnym okresem w rozwoju dzieci jest wiek pomiędzy 9 a 11 r.ż. Jest to okres przejściowy w rozwoju poznawczym dziecka, w którym ścierają się jeszcze niedojrzałe formy postrzegania świata z próbami logicznego myślenia. Infantylne pytania i nielogiczne odpowiedzi mieszają się z trafnymi spostrzeżeniami i uzasadnionymi wnioskami. Dziecko przechodzi od pracy na konkrecie, przykładzie, doświadczeniu do myślenia abstrakcyjnego, dzięki któremu samo logicznie dedukuje, sprawdza hipotezy, wyciąga wnioski. Odkrywa przyjemność w poszerzaniu zasobu informacji i odkrywaniu nowych obszarów wiedzy oraz czerpie satysfakcję z bycia samodzielnym w tym procesie.Dlatego szczególnie ważne są w tym wieku zajęcia zaspokajające ciekawość poznawczą, czyli tematyczne z różnych dziedzin wiedzy oraz usprawniające zdolność szybkiego uczenia się i efektywnego zapamiętywania. Może to być np. kurs szybkiego pisania na klawiaturze Kaczor Donald Reporter.
Zagrożeniem pozytywnych efektów zajęć dodatkowych jest wywieranie przez rodziców presji na dziecko, poprzez oczekiwanie osiągnięć i sukcesu. Często jest to niezamierzone, a tym bardziej niekorzystne, bo rodzic nie uświadamia sobie, że coś powinien zmienić w swoim zachowaniu. Niewinne pytania rodzica kierowane do dziecka po zajęciach „Które miejsce zająłeś?”, „Czy Twoja drużyna wygrała?”, „Kto będzie grał główną rolę?”, sygnalizują, że on oczekuje tego pierwszego miejsca, wygranej, głównej roli. Właściwe, czyli wspierające a nie obciążające pytania mamy lub taty w tej sytuacji to: „Jak się bawiłeś?”, „Co było dla ciebie dziś ciekawe?”, „Czy coś cię zaskoczyło, a może rozbawiło?”.
Jeśli dziecko odniosło sukces i ma powód do dumy z pewnością nie zapomni tym się pochwalić. Ważne żeby zrobiło to spontanicznie, a nie w celu zaspokojenia oczekiwań rodziców.
Zajęcia dodatkowe, żeby spełniały swoją funkcję, muszą być dokładnie dobrane do wieku dziecka, ale również jego temperamentu i usposobienia. Dziecko nieśmiałe nie będzie w stanie zaprezentować swoich talentów w dużej grupie, nawet jeśli typ zajęć będzie współgrał z jego uzdolnieniami. Uczeń dynamiczny i energiczny będzie się źle czuł w małej grupie i ciasnym pomieszczeniu, nawet jeśli treść zajęć będzie dla niego atrakcyjna.
Ważnym argumentem wysuwanym przez rodziców za zajęciami dodatkowymi jest możliwość odkrywania i rozwijania dzięki nim predyspozycji i uzdolnień dziecka. Wielu jednak nie wie, jakie one mogą potencjalnie być. Tradycyjnie oczekuje się talentów sportowych lub artystycznych, ewentualnie odkrycia wysokiego poziomu inteligencji. Tylko nieliczni wiedzą, że istnieje wiele rodzajów inteligencji i każdy z tych typów może być stymulowany i rozwijany. Według typologii H. Gardnera wyróżnia się inteligencję: językową, logiczno-matematyczną, wizualno-przestrzenną, muzyczną, przyrodniczą, cielesno-kinestetyczną, interpersonalną i intrapersonalną. Każdy rodzaj jest na tyle odmienny, że wymaga innych zajęć, ćwiczeń, treningów.
Praca zarówno w szkole jak i na zajęciach dodatkowych wymaga od dziecka zaangażowania i wysiłku, a efekty nie zawsze spełniają jego oczekiwania i zaspokajają aspiracje rodziców. Bardzo ważne jest, aby prowadzący zajęcia i rodzice nagradzali zaangażowanie malucha a nie tylko efekt końcowy. Dziecku łatwiej będzie kontynuować starania i ponownie podjąć wysiłek, gdy niezadowolony z obecnych rezultatów usłyszy „To była dobra próba!”, „Ćwicz dalej, jesteś coraz lepszy!”, „Cieszę się, że się starasz!”. Dzięki temu uczy się ono doceniać wartość wysiłku, pracy, odwagi do podejmowania trudnych wyzwań i motywuje do dalszych starań, a nie rozczarowuje i zniechęca.
Ważne jest też umiejętne rozłożenie zajęć w ciągu dnia i tygodnia z zapewnieniem odpoczynku. Niestety zajęcia dodatkowe odbywają się zazwyczaj po południu, przy narastającym zmęczeniu dziecka lekcjami i późną porą. Warto zadbać o to, żeby było to przynajmniej w ten dzień, gdy dziecko wcześniej wraca ze szkoły lub w weekend. W tym kontekście w pełni znajduje zastosowanie zasada sportowców: odpoczynek jest częścią treningu.
